شیر مادر
شیر مادر هیچ غذایی قابل دسترس‌تر و مغذی‌تر از شیر مادر وجود ندارد. شیر مادر تنها غذای کامل برای شیرخواران تا پایان 6 ماهگی است.
شیردهی مداوم با فراهم کردن مواد مغذی و انرژی کافی سبب رشد کودک می‌شود و از ابتلای او به سوء تغذیه و کمبود مواد مغذی در سال اول زندگی و همچنین سال دوم تولد که کودک از غذاهای کمکی خانواده نیز استفاده می‌کند جلوگیری می‌نماید.
شیردهی کامل بلافاصله پس از تولد شروع نمی‌شود. مدتی پس از تولد و بعضاً حدود 2-4 روز پس از تولد نوزاد، مقدار کمی آغوز(کلستروم) ترشح می‌شود و در روزهای بعدی افزایش سریعی در ترشح شیر صورت می‌گیرد. در موارد معمولی ترشح شیر بخوبی در آخر هفته‌ی اول برقرار می‌شود.
تغییر در محتویات شیر در مراحل مختلف تولید شیر انسان جهت سازش فیزیولوژیکی نوزاد به زندگی خارج از رحمی است. شيري كه در ابتداي هر وعده تغذيه با شير مادر ترشح مي‌شود شير پيشين نام دارد كه حاوي مقدار زيادي پروتئين ولاكتوز و آب است و اغلب بي رنگ و آبكي به نظر مي‌رسد و ممكن است مادر نگران شده و شير خود را رقيق تصور كند.
شيرخوار هنگامي كه به پستان گذاشته مي‌شود ابتدا شير پيشين را دريافت مي‌كند كه حجم آب آن زياد و چربي كم دارد. اگر شيرخوار زودتر از موعد از پستاني به پستان ديگر جا به جا شود فقط شير پيشين هر دو پستان را دريافت مي‌كند و معده او با شير كم كالري پر مي‌شود، در اين صورت روند وزن گرفتن شيرخوار آهسته مي‌شود به تدريج كه شيرخوار به مكيدن ادامه مي‌دهد شير پسين يا Hind milk ترشح مي‌شود كه چربي آن سه برابر بيشتر از شیر پیشین Fore milk و غني از انرژي و سفيد رنگ است. شيرخوار بايد اين شير را به مقدار كافي دريافت كند.
هر چه دفعات و مدت تغذيه كودك با شير مادر و ابراز محبت به او بيشتر باشد، همچنين اگر تغذيه شيرخوار از هر دو پستان و از شير پسين كه قسمت آخر شير هر پستان است انجام شود از رشد مناسب‌تري برخوردار خواهد شد.
نوزادان ظرف مدت نيم يا يك ساعت اول بعد از تولد بسيار هوشيار و حساس بوده و اكثراً مايل به تغذيه هستند چنانچه نوزاد با موادي غير از شير مادر تغذيه شوند احتمال شروع موفق و تداوم تغذيه او با شير مادر كمترمي‌شود. و هر چه تعداد دفعات تغذيه مصنوعي بيشتر باشد موفقيت شيردهي مادر كمتر خواهد بود.
بهترين راه اطمينان از شيردهي مكرر در روزهاي اول آن است كه تا حد امكان نوزاد در تماس پوست به پوست با مادر خود باشد.
براي درك اهميت تغذيه مكرر نوزاد به اندازه معده نوزاد توجه كنيد. در روز اول یك مهره‌ي كوچك، در روز سوم به اندازه يك بلوط،روز هفتم به اندازه گردو و در روز دهم به اندازه توپ پينگ پنگ می باشد .
مادر در ابتدا شير زيادي نخواهد داشت ولي براي كودك كافي است چون نمي‌تواند شير زيادي بخورد. نوزادان با ذخاير كافي مايعات و گليكوژن متولد مي شوند.
آغوز و پس از آن شير رسيده تمام نيازهاي تغذيه‌اي نوزاد را برطرف مي‌كند. وقتي توليد شير برقرار مي‌شود معده‌ي نوزاد تدريجاً رشد مي كند.
منظور از تغذیه مکرر اين است كه مقادير زيادي مايع كه يك‌جا داده شود نياز كودك را برآورد نمي‌كند، نوزادان فقط مقادير كمي شير نياز دارند كه بايد مكرراً تامين شود. به نظر مي‌رسد كه كودك هر 10 دقيقه نياز به شيردهي دارد. به فاصله‌ي 10 دقيقه از شيردهي قبلي شير مي‌خورد اين نوع تغذيه كاملا طبيعي است.
شیر مادر ماده‌ای زنده قابل مقایسه باخون، حیات‌بخش، مغذی و بی‌همتا برای تغذیه شیرخواران است. پس از ورود انواع عوامل بیماری‌زای موجود در محیط زندگی به دستگاه گوارش مادر بدن او بر علیه آنها آنتی‌بادی اختصاصی می‌سازد. این آنتی‌بادی‌ها از طریق شیر مادر به شیرخوار می‌رسد. بنابراین شیرخوار پیوسته از حفاظتی اختصاصی برخوردار است.
تحقیقات متعدد بر روی شیر مادر مزایای متعدد آن را اثبات کرده‌اند. کودکانی که باشیر مادر تغذیه می‌شوند کمتر به بعضی از بیماری‌ها مبتلا می‌شوند. مانند: عفونت‌های تنفسی و گوش، آلرژی، آسم، عفونت‌های دستگاه ادراری، اسهال‌های عفونی و چاقی و اضافه وزن.
تحقیقات اخیر نشان داده‌اند اثر حفاظتی شیر مادر تا دوران بزرگسالی ادامه دارد. بزرگسالانی که با شیر مادر تغذیه شده‌اند به بعضی از بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری قلبی و چاقي و اضافه وزن(تغذيه با شير مادر در دوره نوزادي خطر چاقي در مراحل بعدي زندگي را كاهش مي‌دهد) کمترمبتلا می‌شوند.
گالاكتوزومي حالتي است كه برخي كودكان با آن متولد مي‌شوند، در اين بيماري كودك نمي‌تواند شير مادر را تحمل كند و قادر به شكستن گالاكتوز نمي‌باشد. از آنجایي‌كه شير انسان و شير حيواني شامل قند لاكتوز است كه به گالاكتوز و گلوكز شكسته مي‌شوند، كودكان مبتلا به اين بيماري بايد شير مخصوص عاري از گالاكتوز دريافت كنند.
براي داشتن تغذيه سالم، از گروههاي چهارگانه غذايي به مقدار كافي و به طور متعادل استفاده كنيد :گروه پروتئين يا غذاهاي پروتئيني شامل: گوشت كم‌چربي، ماهي، مرغ، تخم‌مرغ و حبوبات. گروه لبنیات شامل: ماست، پنیر و شیر. فرآورده‌هاي غلات شامل: نان، ماكاروني، انواع رشته‌ها و برنج و آخرین گروه شامل: سبزي‌ها و ميوه‌ها است.
بيشتر متخصصان تغذيه، خوردن ويتامين‌ها را بعد از زايمان و براي دوره شيردهي نيز توصيه مي‌كنند. آفتاب گرفتن و تابش آفتاب به پوست بدن، روش خوبي براي توليد ويتامينD است.
كلسيم عنصر غذايي است كه در ساختمان استخوان به كار مي‌رود و براي رشد نوزاد لازم است. يكي از منابع مهم كلسيم شير است. مادر مي‌تواند براي تأمين كلسيم، علاوه بر خوردن شير از ساير منابع غذايي مانند ماست و پنير، غلات و حبوبات، ساردين، انواع كلم‌ها، سويا، شاهي و باميه استفاده نمايد.
مادر شيرده روزانه حداقل به 6 تا 8 ليوان از مايعات نياز دارد و بايد كمي قبل از هر نوبت شير دادن يك ليوان آب يا آبميوه بنوشد.
از نوشيدن قهوه، چاي و مشروبات الكلي خودداري كنيد. اين نوشابه‌ها مُدِر هستند و باعث مي‌شوند كه بدن مقدار زيادي از مايعات و املاح با ارزش را همراه ادرار دفع كند. نوشيدن آب زياد، سوپ رقيق و آبميوه‌ها بايد به صورت عادت روزانه درآيد.
